3 lutego 2025 r. do Marszałka Sejmu trafił projekt nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych, który ma na celu rozwiązanie czterech kluczowych problemów. Celem zmian jest poprawa efektywności systemu zamówień publicznych oraz wzmocnienie pozycji wykonawców, zwłaszcza małych i średnich firm. Według autorów projektu obecne przepisy ograniczają konkurencję, utrudniają realizację celów społecznych i gospodarczych oraz prowadzą do nieefektywnego wydatkowania środków publicznych. Proponowane zmiany w prawie zamówień publicznych stanowią kontynuację reform po przełomowym wyroku TSUE (C-652/22) wyroku TSUE (C-652/22).

Co dokładnie się zmieni? Projekt zakłada następujące zmiany:

Wykluczenie wykonawców naruszających wolność związkową:

Obecne przepisy Prawa zamówień publicznych (PZP) nie pozwalają na wykluczenie z przetargów firm, które dopuściły się naruszeń wolności związkowych – mimo że Dyrektywa 2014/24/UE (art. 57 ust. 4) daje taką możliwość. W efekcie środki publiczne mogą trafiać do podmiotów naruszających prawa socjalne, co stoi w sprzeczności z unijnymi przepisami.

Projekt zmian ma to naprawić. Proponuje rozszerzenie katalogu przesłanek do wykluczenia wykonawcy z postępowania o zamówienie publiczne. Nowym kryterium będzie skazanie za naruszenie przepisów ustawy o związkach zawodowych, a dokładnie – naruszenia wolności związkowych bądź też ich gwarancji w stosunkach zatrudnienia. Według autorów zmian pozwoli to na pełną implementację dyrektyw 2014/24/UE oraz 2022/2041 (dotyczącej adekwatnych wynagrodzeń minimalnych) i skutecznie wyeliminuje z systemu zamówień publicznych firmy łamiące prawo.

Waloryzacja wynagrodzeń wykonawców

Obecny system waloryzacji wynagrodzeń w zamówieniach publicznych nie działa efektywnie. Choć przepisy przewidują możliwość waloryzacji, zamawiający mogą tak konstruować klauzule, że wykonawcy muszą długo dochodzić swoich praw – często na drodze sądowej.

System nie chroni wykonawców przed gwałtownymi wzrostami kosztów, a wykonawcy reagując na to ryzyko wliczają w ceny ofert „bufory inflacyjne”, co prowadzi do zawyżania początkowych ofert.

Kluczowe rozwiązania to:

• zakaz wyłączania waloryzacji, gdy roczny wzrost kosztów wykonania zamówienia przekracza 3%,
• likwidacja obowiązku określania maksymalnej wartości podwyżki wynagrodzenia,
• wprowadzenie corocznej waloryzacji i uproszczonego mechanizmu opierającego się na wskaźnikach GUS,
• możliwość rozwiązania umowy, jeśli w ciągu 2 miesięcy nie dojdzie do waloryzacji.

Proponowane przepisy mają zapobiec zawyżaniu ofert, zmniejszyć liczbę sporów i upadłości wykonawców oraz usprawnić realizację zamówień publicznych. Dla wielu wykonawców uzyskanie waloryzacji wynagrodzenia stanie się realne, nawet gdy zmiany kosztów nie będą wysokie.

Nierówna konkurencja ze strony wykonawców spoza UE

Kolejnym problemem jest nierówna konkurencja ze strony wykonawców z krajów spoza UE, które nie są objęte międzynarodowymi umowami gwarantującymi równy dostęp do przetargów Dlaczego to problem? Firmy z państw trzecich, które nie muszą przestrzegać unijnych standardów (np. prawa pracy, ochrony środowiska), oferują niższe ceny i wypierają polskich wykonawców z rynku. To osłabia lokalną gospodarkę i redukuje miejsca pracy.

Projekt zmian, oparty na wyroku TSUE z 22 października 2024 r. (C-652/22), o którym pisaliśmy w poprzednim artykule – Wykluczenie firm spoza UE w przetargach – przełomowy wyrok TSUE w sprawie zamówień publicznych, wprowadza mechanizmy regulujące dostęp do przetargów dla firm spoza UE, które nie są stroną GPA (Government Procurement Agreement) lub podobnych umów z UE. Zamawiający mogliby określić w ogłoszeniu przetargowym szczegółowe warunki udziału wykonawców z państw spoza UE oraz kryteria oceny ich ofert.

Niewątpliwe korzyści takich zmian to zwiększenie uczciwej konkurencji oraz wsparcie dla krajowych wykonawców. Jak zauważają autorzy projektu, jest to szczególnie istotne z uwagi na rosnące po stronie przedsiębiorstw koszty przestrzegania przepisów środowiskowych i polityki społecznej UE.

Nadużywanie gwarancji bankowych i ubezpieczeniowych

Wiele firm zmaga się z problemem nadużywania gwarancji bankowych i ubezpieczeniowych.  Postulowane rozwiązania mają na celu ochronę wykonawców przed takimi praktykami. Kluczowe zmiany to:

• zakaz żądania wypłaty kwoty wyższej niż wartość roszczenia (które kwota ta ma zaspokoić),
• obowiązek poinformowania wykonawcy przed skorzystaniem z gwarancji,
• wstrzymanie wypłaty gwarancji do czasu rozstrzygnięcia sporu przez sąd.

Celem jest ograniczenie nadużyć, poprawa płynności finansowej wykonawców i zwiększenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

Można zauważyć, że przetargowa rewolucja nabiera tempa, a Wyrok TSUE w sprawie C-652/22 to dopiero początek zmian w systemie zamówień publicznych. Proponowane zmiany mają chronić unijny rynek przetargowy przed nierówną konkurencją ze strony wykonawców z krajów spoza UE, które nie są objęte międzynarodowymi umowami gwarantującymi równy dostęp do przetargów (jak Turcja czy Chiny), mogących pozwolić sobie na oferowanie niższych cen niż europejscy wykonawcy. Dodatkowo poszerzenie katalogu wykluczenia wykonawców, uregulowanie kwestii waloryzacji wynagrodzeń czy zapobiegania nadużywania gwarancji to zmiany zmierzające do poprawy efektywności przetargów i sytuacji wykonawców.

Aktualnie projekt nowelizacji ustawy jest w fazie opiniowania. Jeśli zostanie pozytywnie przyjęty, nowe przepisy wejdą w życie już 14 dni po ogłoszeniu ustawy.

W przypadku pytań zapraszamy do kontaktu.

---

radca prawny Kinga Słowińska