kancelaria@rybka-slowinska.pl
Umowa opcji i klauzule opcyjnie odgrywają znaczącą rolę w kontraktach zawieranych w obrocie gospodarczym – między innymi w umowach inwestycyjnych, umowach spółek kapitałowych, przez leasing, aż po kontrakty menedżerskie.
Prawo opcji polega na tym, że jedna ze stron uzyskuje uprawnienie – ale nie obowiązek – do złożenia jednostronnego oświadczenia woli i podjęcia decyzji, z której opcji przewidzianych w umowie chce skorzystać. Najczęściej chodzi o możliwość zakupu lub sprzedaży konkretnego składnika majątku – w ustalonym terminie i na wcześniej uzgodnionych warunkach.
Umowa opcji jest umową nienazwaną, której strony mogą nadać postać ofertową albo postać umowy przedwstępnej (Wyrok SN z 5.05.2016 r., II CSK 470/15, OSNC-ZD 2018, nr 1, poz. 9.). Oznacza, że ta umowa nie jest wprost uregulowana w kodeksie cywilnym ani innym akcie prawnym. Strony mogą swobodnie uzgodnić treść umowy (prawa i obowiązki) zgodnie z zasadą swobody umów (art. 3531 Kodeksu cywilnego), a w zakresie, którego nie reguluje mogą być stosowane zwłaszcza ogólne postanowienia dotyczące umów.
To umowa zawierana co najmniej między dwoma podmiotami i zazwyczaj odpłatna.
Podział klauzuli opcyjnych
Opcja sprzedaży (put)
To prawo jednej ze stron (uprawnionego z opcji), aby zażądać od drugiej strony (zobowiązanego) odkupienia określonego składnika majątkowego lub prawa – np. udziałów, akcji czy rzeczy – na wcześniej ustalonych warunkach, w określonym czasie lub po spełnieniu określonych przesłanek.
Takie klauzule służą najczęściej jako mechanizm umożliwiający wspólnikowi lub akcjonariuszowi wyjście ze spółki w przewidywalny i wcześniej uzgodniony sposób, np. gdy nie zostaną spełnione określone warunki biznesowe lub finansowe.
Opcja kupna (call)
To z kolei prawo jednej ze stron (uprawnionego z opcji), aby zażądać od drugiej strony (zobowiązanego) sprzedaży określonego składnika majątkowego lub prawa na z góry ustalonych zasadach i w ustalonym czasie.
Opcja mieszana (buy-sell)
Strona umowy (uprawniony z opcji) może zdecydować czy skorzysta z opcji call czy z opcji put w zależności od sytuacji. Zatem wybór mechanizmu (kupno albo sprzedaż) leży po stronie uprawnionego.
Przykłady zastosowania umów z klauzulą opcyjną
Umowa spółki lub odrębna umowa wspólników lub akcjonariuszy
Prawo opcji w umowie wspólników daje jednej ze stron prawo (ale nie obowiązek) żądania nabycia lub sprzedaży udziałów (najczęściej konkretnej liczby) na wcześniej ustalonych warunkach i w określonym czasie. Ten rodzaj zabezpieczenia interesów wspólników umożliwia skorzystanie z klauzuli opcyjnej i sprawne rozwiązanie konfliktu poprzez nabycie czy sprzedaż udziałów przez jednego z nich. Sporne nie będą wówczas warunki transakcji, ponieważ powinno zostać to uprzednio uregulowane przez strony w umowie.
Niektóre klauzule dla swojej skuteczności powinny zostać uregulowane w umowie spółki, ale są również przypadki możliwości zawarcia odpowiednich postanowień w umowie między wspólnikami lub akcjonariuszami. Warto jednak pamiętać o konieczności sprawdzenia, czy takie postanowienie jest zgodne z umową spółki lub jej statutem.
Umowa leasingowa
Po zakończeniu umowy leasingobiorca może mieć prawo (ale nie obowiązek) wykupu (nabycia własności) przedmiotu leasingu, zwykle po ustalonej z góry cenie. Dzięki tej klauzuli, jeśli leasingobiorca uzna, że dalsze użytkowanie pojazdu będzie opłacalne, może skorzystać z prawa wykupu, co daje mu realną korzyść finansową.
Umowy dotyczące praw własności intelektualnej
Klauzula opcyjna w tym przypadku może polegać na możliwości nabycia określonych praw w przyszłości, np. do utworu. Taką klauzulę można zastosować w umowie umowach z twórcami lub podwykonawcami. Cel? Zabezpieczenie możliwość przejęcia praw po osiągnięciu określonych rezultatów lub spełnieniu warunków.
Kontrakty menedżerskie
W kontraktach menedżerskich klauzula opcyjna pojawia się jako element motywacyjny, mający na celu długoterminowe zaangażowanie menedżera w rozwój firmy. Klauzula może przewidywać przyznanie menedżerowi prawa do zakupu udziałów lub akcji spółki w przyszłości na preferencyjnych warunkach. W tym kontekście, prawo opcji działa jako zachęta do dbałości o rozwój firmy i osiąganie wyznaczonych celów. Dzięki tej klauzuli menedżer może:
- nabyć akcje lub udziały po ustalonej cenie po spełnieniu określonych warunków, takich jak osiągnięcie celów finansowych, wzrost wartości firmy czy zakończenie ważnych projektów,
- zyskać realną korzyść finansową, gdy wartość przedsiębiorstwa wzrośnie. Z kolei firma zyskuje motywowanego menedżera, który ma bezpośredni interes w dbałości o wynik finansowy i rozwój organizacji.
Z punktu widzenia właściciela firmy klauzula opcyjna w tego rodzaju kontraktach może mieć zalety. Po pierwsze, jest to elastyczne narzędzie motywacyjne, które pozwala na skorelowanie wynagrodzenia menedżera z długoterminowym sukcesem firmy. Po drugie, umożliwia kontrolowanie procesu decyzyjnego, ponieważ menedżer, który posiada opcję zakupu udziałów, staje się współwłaścicielem firmy, co może skutkować większą odpowiedzialnością i zaangażowaniem w rozwój.
Inne umowy
Ponadto prawo opcji można zastosować między innymi do takich umów jak najem czy dzierżawa. Stosowane jest także w zamówieniach publicznych – np. opcja dla zamawiającego do rozszerzenia zamówienia w stosunku do pierwotnego przedmiotu zamówienia, czy przedłużenia umowy o kolejny okres.
Treść umowy opcji i klauzul opcyjnych
Z perspektywy prawnej, umowa opcyjna czy klauzule opcyjne powinny być precyzyjne, by skutecznie chronić interesy stron i uniknąć sporów o interpretację. Ważne, aby określić między innymi: cel wprowadzenia klauzuli opcyjnej, dokładne warunki realizacji opcji (np. okres, cele finansowe), cenę opcji czy sposób jej kalkulacji oraz termin wykonania opcji oraz procedury związane z jej wykonaniem (np. prawo do wcześniejszego wykupu, sposób przekazania akcji). Ważne, by nie zapominać o odpowiednim zabezpieczeniu strony posiadającej prawo opcji, wprowadzając np. kary umowne na wypadek utrudniania skorzystania z prawa opcji.
Jeśli rozważasz wprowadzenie podobnych zapisów do umowy – warto zadbać o ich precyzyjne sformułowanie i zgodność z przepisami.
Masz pytania? Zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią.